12 października 2022 roku odbyła się rozprawa dotycząca postępowania, w którym Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej pochyla się nad kwestią uprawnienia banków do dochodzenia opłat za korzystanie z kapitału. Końcowe orzeczenie nie zostało jednak wydane. Przed rozstrzygnięciem sprawy TSUE ma zapoznać się z opinią rzecznika generalnego. Datę jej przedstawienia ustalono na 16 lutego 2023 roku. Wyrok w sprawie zostanie wydany prawdopodobnie za około rok.
Analizowana przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej sprawa została przekazana przez Sąd Rejonowy w Warszawie (sygn. akt C-520/21). Pytanie prejudycjalne dotyczyło zagadnienia, czy w przypadku unieważnienia kredytu we franku szwajcarskim banki oraz konsumenci mogą domagać się również innych świadczeń.
W przypadku instytucji finansowych chodzi przede wszystkim o wynagrodzenie za korzystanie z kapitału. Aktualnie to dla banków kluczowa kwestia, ponieważ od lat przegrywają zdecydowaną większość kierowanych do sądów przez prawników specjalizujących się w kredytach w CHF w imieniu frankowiczów spraw. Niektóre instytucje w związku ze swoją złą sytuacją zdecydowały się już wytoczyć w stosunku do frankowiczów powództwa o takie wynagrodzenie. Dochodzą średnio 30-50% udostępnionej sumy.
Analizowane postępowanie to jednak nie tylko kwestia możliwości dochodzenia wynagrodzenia za korzystanie z kapitału od konsumentów przez bank. Sprawa została skierowana przed sąd przez Arkadiusza Szcześniaka – prezesa stowarzyszenia Stop Bankowemu Bezprawiu. Powód dochodzi zapłaty wynagrodzenia z tytułu kapitału, który konsument udostępniał bankowi w formie rat kredytu frankowego.
Skoro banki żądają tego typu wynagrodzenia (opłata przewyższająca kwotę nominalną kredytu), konsumenci stają na stanowisku, że przesądzenie prawa instytucji do takiego zysku byłoby równoznaczne z koniecznością przyznania środków również na ich rzecz (odszkodowanie ponad wpłaconą kwotę rat wraz z odsetkami, opłatami i prowizjami). W niniejszym postępowaniu Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej musi więc ocenić sprawę wszechstronnie.
Temat dopuszczalności przyznania bankom wynagrodzenia za korzystanie z kapitału od dłuższego czasu budzi duże emocje w środowisku. Banki wskazują, że takie uprawnienie jest związane z instytucją bezpodstawnego wzbogacenia.
Ich stanowisko jest jasne – skoro w przypadku zaciągnięcia kredytu w złotówkach konsument byłby zmuszony zwrócić nie tylko kwotę udostępnionego kapitału, ale również koszty korzystania z niego, to w przypadku unieważnienia kredytu frankowego jest bezpodstawnie wzbogacony o kwotę, którą oszczędził.
Banki wskazują, że korzystanie z pieniądza zawsze ma swoją wartość. Jeśli w grę wchodzą okresy tak długie, jak w przypadku kredytów hipotecznych, kwota wynagrodzenia jest wysoka. Taka należność powinna być rozliczona w przypadku unieważnienia kredytu w CHF.
Zdaniem przewodniczącego Komisji Nadzoru Finansowego zanegowanie możliwości dochodzenia przez instytucje finansowe wynagrodzenia za korzystanie z kapitału zachwieje stabilnością krajowego rynku finansowego. W ten sposób może dojść do załamania zasad, które na nim obserwowaliśmy przez lata.
Ewentualne negatywne dla instytucji finansowych rozstrzygnięcie sprawy przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej sprawiłoby, że banki stracą nawet sto miliardów złotych. To astronomiczna kwota, zwłaszcza gdy porówna się ją z wartością funduszy własnych, którymi dysponują (nieco ponad 60% tej kwoty).
Do tej pory najważniejsze dla sprawy instytucje wyrażały już swoją opinię w zakresie kluczowych dla postępowania zagadnień. Mowa tu przede wszystkim o Komisji Europejskiej, Rzeczniku Finansowym, UOKiK, Rzeczniku Praw Obywatelskich czy Przewodniczącym Komisji Nadzoru Finansowego. Opinie, których treść jest znana, nie pozostawiają złudzeń.
Komisja Europejska podkreśliła, że bank nie może domagać się od konsumenta wynagrodzenia za korzystanie z kapitału. Podobne stanowisko zajął m.in. polski Rzecznik Finansowy.
Stanowisko mocno prokonsumenckie wyraża również rząd. Mimo negatywnej dla klientów instytucji finansowych opinii Komisji Nadzoru Finansowego rządzący opowiadają się za ochroną frankowiczów, nie podnosząc argumentu ogromnych strat finansowych, jakie wiązałyby się dla banków z niekorzystnym dla nich wyrokiem.
Rzecznik Praw Obywatelskich podkreśla, że inne orzeczenie byłoby zaprzeczeniem całego dotychczasowego orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz zaprzepaściłoby efekt odstraszający banki przed wprowadzaniem do umów kredytowych nieuczciwych zapisów.
Wyroku w sprawie oczekują zarówno instytucje finansowe, jak i kredytobiorcy. Jeśli rozstrzygnięcie zostanie wydane na korzyść konsumentów, spodziewać się można zasypania sądów pozwami o unieważnienie kredytu we franku szwajcarskim. W takiej sytuacji banki utracą bowiem narzędzie zastraszania swoich klientów, którym zniechęcają do dochodzenia swoich praw przed sądem.
Unieważnienie kredytu w CHF to szansa na odzyskanie nienależnie pobranych środków, które przez lata były spłacane do banku w wykonaniu wadliwej umowy. Jeśli wyrok w analizowanej sprawie frankowej zostanie wydany na korzyść frankowiczów, pewne będzie, że po ustaleniu, że umowa nigdy nie mogła być wykonywana, strony będą zobowiązane do wzajemnego zwrotu jedynie swoich wzajemnych świadczeń. Frankowicze spłacali kwoty zdecydowanie wyższe niż suma udostępnionego kapitału, więc to oni dalej będą wychodzić ze sporu zwycięsko. To dodatkowa zachęta do wszczęcia postępowania sądowego przeciwko bankowi.
